Türkiye’nin İlk İklim Kanunu Teklifi
Türkiye’nin ilk İklim Kanunu Teklifi, TBMM Başkanlığına sunuldu. Bu teklif, ülkenin 2053 yılına kadar net sıfır emisyon hedefine ulaşması amacıyla sera gazı emisyonlarının azaltılmasına yönelik olarak hazırlandı. Teklifte, “Adil geçiş”, “Birincil piyasa”, “Denkleştirme”, “Emisyon Ticaret Sistemi (ETS)”, “Gömülü sera gazı emisyonları” ve “Gönüllü karbon piyasaları” gibi önemli tanımlar yer alıyor. Bu kanun teklifinin, iklim politikalarına yönelik bir “çatı” olarak değerlendirilmesi gerektiği vurgulanıyor.
Kanun teklifi, yalnızca sanayi sektörünü değil, şehirleri, tarımı, hayvancılığı ve yeşil alanları da kapsayan bütüncül bir yaklaşım içeriyor ve bu nedenle kapsamı oldukça geniş. Kamu kurumları ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişiler, kamu yararını gözeterek alınacak tedbirlere ve düzenlemelere zamanında uymakla yükümlü olacaklar. Ulusal Katkı Beyanı çerçevesinde, net sıfır emisyon hedefi doğrultusunda ülkenin kalkınma öncelikleri ve özel koşulları dikkate alınarak gerekli önlemler alınacak.
Kanun teklifinde belirtilen mevzuat ve planlama araçlarına ilişkin hazırlama ve uyarlama yükümlülüklerinin, ilgili kurum ve kuruluşlarca en geç 31 Aralık 2027 tarihine kadar yerine getirilmesi gerekmektedir. Cumhurbaşkanı, bu süreyi bir yıla kadar uzatma yetkisine sahip olacak. Ayrıca, yerel iklim değişikliği eylem planlarının da en geç 31 Aralık 2027 tarihine kadar hazırlanması öngörülüyor. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, bu süreyi bir yıla kadar uzatma yetkisine de sahip olacak.
Teklifin Kapsamı
Bu teklif, Türkiye’nin 2053 yılına kadar net sıfır emisyon üreten bir ekonomi olma hedefine ulaşmasını sağlamak amacıyla gerekli planlama ve uygulama araçlarını düzenleyecek. Yürütme ve yürürlülük dahil olmak üzere toplam 20 madde ve iki geçici maddeden oluşan teklifin önümüzdeki hafta komisyon aşamasına geçilmesi bekleniyor.
Teklif, İklim Değişikliği Başkanlığı tarafından Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) kurulmasını ve Karbon Piyasası Kurulu oluşturulmasını öngörüyor. ETS kapsamında, yönetmelikle belirlenen esaslara göre doğrudan sera gazı emisyonlarına neden olan faaliyetleri yürüten işletmelerin, bu faaliyetlerini gerçekleştirebilmeleri için İklim Değişikliği Başkanlığından sera gazı emisyon izni alması zorunlu hale geliyor. ETS kapsamına dahil olan işletmelerin, doğrulanmış yıllık sera gazı emisyon değerlerine karşılık gelecek şekilde yıllık tahsisat tesliminde bulunmaları gerekecek. Bu yükümlülüğünü yerine getirmeyen işletmeler, bir sonraki yıl için tahsisatlarını teslim ederken belirlenen yaptırım miktarı kadar ek tahsisat da teslim etmekle yükümlü olacaklar.
Şirketlerin çıkardığı bir ton karbondioksit eşdeğeri emisyon için izin anlamına gelen tahsisatlar, sermaye piyasası araçları olarak kabul edilecek. İklim Değişikliği Başkanlığı, sera gazı emisyon izni alınması kapsamında gelir elde ederek iklim dostu yatırımların desteklenmesinde kullanabilecek. Karbon Piyasası Kurulu, ulusal tahsisat planını onaylayacak, ETS piyasasında ücretsiz tahsisatların dağılımına karar verecek ve hangi oranda denkleştirme işlemlerinin kullanılabileceğine karar verecek.
Diğer Önemli Maddeler
Türkiye Gümrük Bölgesinde ithal edilen malların gömülü sera gazı emisyonlarını ele almak amacıyla Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (SKDM) oluşturulacak. Ulusal Katkı Beyanı çerçevesinde, enerji, su ve hammadde verimliliği sağlanacak; kirliliğin kaynağında önlenmesi, yenilenebilir enerji kullanımının artırılması teşvik edilecek. Ayrıca, ürünlerin, işletmelerin ve kurumların karbon ayak izinin azaltılması, alternatif temiz veya düşük karbonlu yakıtların ve ham maddelerin kullanımı, elektrifikasyonun yaygınlaştırılması, temiz teknolojilerin geliştirilmesi ve kullanımının artırılması gibi önlemler desteklenecek.
Karbon yakalama ve depolama teknolojileri, hidrojen teknolojisi gibi iklim değişikliği ile mücadeleye yönelik yenilikçi teknolojik gelişmeler de takip edilecek. Çölleşme ve erozyonla mücadele kapsamında orman dışı alanlarda oluşturulan yutak alanlarının net sıfır emisyon hedefine göre sürdürülebilir yönetimi sağlanacak. Tüm eğitim düzeylerinde müfredat ve öğretim programlarının güncellenmesi için gerekli çalışmalar, Milli Eğitim Bakanlığı ve Yükseköğretim Kurulu ile koordineli olarak gerçekleştirilecek.
Çevre dostu ve iklim değişikliğini olumsuz etkilemeyen yatırımları belirleyen ve izleyen bir sistem olan Türkiye Yeşil Taksonomisi kurulacak. ETS kapsamındaki sektörler başta olmak üzere, iklim değişikliği ile mücadele eden kamu kurumları ve özel sektör şirketleri için teşvikler sağlanacak. Ayrıca, yeşil finansman ve sigorta mekanizmaları geliştirilecek ve sermaye piyasalarında yeşil ve sürdürülebilir tahvil ihracı teşvik edilecek.
Cezai Yaptırımlar
Kanun teklifinde düzenlemelerle ilgili idari yaptırımlar da belirlendi:
- Tek bir fiil için uygulanabilecek en yüksek idari para cezası 50 milyon TL’yi geçemeyecek.
- ETS piyasasında piyasa bozucu davranışlarda bulunanlara gerçek kişiler için 2 milyon TL, tüzel kişiler için 20 milyon TL’ye kadar ceza uygulanacak.
- Doğrulanmış yıllık sera gazı emisyon raporu bulunmayan işletmelere 1 milyon – 10 milyon TL arasında idari para cezası verilecek.
- Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) kapsamında tahsisatlarını teslim etme yükümlülüğünü 3 yıl üst üste yerine getirmeyen işletmelerin sera gazı emisyon izni iptal edilecek.
- ETS kapsamındaki işletmeler, 3 yıl içinde sera gazı emisyon izni almak zorunda olacaklar.
- Doğrulanmış sera gazı emisyon raporunu süresi içinde sunmayanlara 500 bin TL – 5 milyon TL arasında idari para cezası verilecek. ETS kapsamındaki işletmeler için bu cezalar 2 katı olarak uygulanacak.
- Tahsisatlarını 3 yıl üst üste en az %80 oranında yerine getirmeyen işletmelerin emisyon izinleri 3-6 ay süreyle iptal edilecek.
- Ozon tabakasını incelten maddeleri kullanan, ithal eden, ticaretini yapan veya piyasaya arz edenlere 2,5 milyon TL idari para cezası uygulanacak.
- Bu maddeleri içeren ürün ve ekipmanlara bakım, onarım ve servis hizmeti verenlere 250 bin TL ceza kesilecek.
- Ozon tabakasını incelten maddeleri içeren ürünlerin etiketleme kurallarına uymayanlara 120 bin TL ceza verilecek.
- Florlu sera gazlarını kullanan, ticaretini yapan veya piyasaya arz edenlere 2,5 milyon TL ceza uygulanacak ve 3-6 ay süreyle Hidroflorokarbon Kontrol Belgesi verilmeyecek.
- Kotasız veya kotayı aşan miktarlarda hidroflorokarbon ithal edenlere 1 milyon TL ceza verilecek ve bir sonraki yıl kotasında kesinti yapılacak.
- Florlu sera gazı içeren ürünlerin etiketleme kurallarına uymayanlara 120 bin TL idari para cezası uygulanacak.
- Florlu sera gazı içeren veya çalışması bu gazlara dayanan ekipmana müdahale eden kişilere 120 bin TL ceza kesilecek.
