Türkiye’nin Hızlandırıcı ve Işınım Laboratuvarı (TARLA), sonunda süper iletken elektron hızlandırıcısını aktif hale getirdi. Bu gelişme, bilim ve mühendislik alanlarında çığır açacak araştırmalara olanak sağlayacak.
Ankara Üniversitesi Gölbaşı Kampüsü’nde gerçekleştirilen TARLA Elektron Hızlandırıcısı Devreye Alma Töreni’nin ilk aşamasında, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mehmet Fatih Kacır, TARLA’nın sunduğu olanakların sağlık, havacılık, çevre ve uzay gibi geniş bir yelpazede bilimsel ve mühendislik araştırmalarına hizmet edeceğini belirtti.
Bakan Kacır, yaptığı açıklamada, Faz-1’in 20 Milyon Elektron Volt (MeV) demet hattıyla, Türkiye’nin süper iletken elektron hızlandırıcı teknolojisinde dünya çapında dört ülkeden biri olmasını sağlayacağını vurguladı.
TARLA, hızlandırıcı bilimine odaklanarak bilimsel ve teknik araştırmaları destekleyen ve araştırmacılara ile endüstriye son teknoloji imkanları sunan çok amaçlı ve çok disiplinli bir araştırma altyapısıdır.
Laboratuvarda, iki ışın çizgisi ve beş deneysel istasyonla donatılmış bir lineer elektron hızlandırıcısı bulunmaktadır. Bu hızlandırıcı, 40 Milyon Elektron Volt’a (MeV) kadar kinetik enerji üretebilmektedir. Oluşturulan elektron ışını, Serbest Elektron Lazer (SEL) ışık üretimi, Bremsstrahlung (gama radyasyon) ve ikincil parçacık deneyleri için kullanılmaktadır. Ayrıca, SEL ışığı, Pompa-Prob ve TUM sistemlerine entegre edilerek deneylerde de kullanılmaktadır. TARLA’nın ışık üretim yeteneği morötesinden orta-kızılötesine kadar ışık ve malzeme araştırmalarında yeni yollar açmaktadır.
TARLA’nın Kökeni 2006’ya Dayanıyor
TARLA, kökenlerini 2006 yılına dayandırıyor. İlk elektron ışını üretimi 2013 yılında gerçekleştirildi ve 2020’de Ulusal Araştırma Altyapısı olarak kabul edildi. Ankara Üniversitesi Gölbaşı Kampüsü’nde kurulmaya başlandı. 2023’te helyum soğutma sistemi başarıyla devreye alındı ve bu yılın başlarında süper iletken hızlandırıcı kovuklarında yüksek güç RF şartlandırması başarıyla tamamlandı. Mart ayında ise enjektör RF kovukları çalıştırılarak elektron demeti ile yapılan testlerde başarı elde edildi.
Bakan Kacır, TARLA araştırma altyapısına bugüne kadar 35 milyon avro kaynak tahsis edildiğini belirtti. Elektron hızlandırıcısının tüm fazlarının tamamlanması durumunda parçacık fiziği, nükleer fizik, biyoteknoloji, nanoteknoloji, genetik, malzeme bilimi, endüstri, metroloji, çevre, kimya, ilaç, maden, enerji, savunma, uzay ve iletişim gibi pek çok alanda araştırma, eğitim ve uygulama imkanı sağlanacağını belirtti.
Kacır ayrıca, TARLA bünyesinde halihazırda 2’si Avrupa Birliği (AB) ve 9’u TÜBİTAK destekli olmak üzere 11 proje yürütüldüğünü ifade etti. Ürdün’de yer alan ve Orta Doğu’nun ilk büyük uluslararası araştırma merkezi olan SESAME’de Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu (TENMAK) tarafından yürütülen projede, Türk x-ışını demet hattının üretim, kurulum ve ilk işletim sürecinin TARLA tarafından gerçekleştirildiğini dile getirdi.
Kacır, ayrıca yürütülen öncül ve özgün AR-GE çalışmalarını hızlandıracaklarını vurgulayarak, “Enerji hesaplamalarından güvenliğe kadar pek çok alanda kamu, özel sektör ve üniversitelerimizle yürütülecek nitelikli projelerle, yayın ve patent sayılarımızı artıracağız. TARLA, bünyesindeki karakterizasyon, lazer, çevre ve biyoteknoloji laboratuvarıyla Türk bilimine katkı sağlamak için çalışmalarına devam edecek ve kendi öz yeterliliğini sürdürebilir hale getirecek,” şeklinde konuştu.
Yorumlar