Kara Deliklerin Gizemi: Uyanış ve Parlamalar
Kara delikler, evrenin en gizemli ve korkutucu yapılarından biri olarak genellikle yıkım ve karanlıkla ilişkilendirilir. Ancak, bu kozmik devlerin her zaman madde yutan canavarlar olmadığını bilmek önemlidir. Uzun süre boyunca “uyuyan” yani pasif halde kalan kara deliklerin yaşam döngüsü hakkında bilgimiz oldukça sınırlıydı. Ancak şimdi, bu konuda heyecan verici yeni bilgiler elde ettik.
Bilim insanları, Dünya’dan yaklaşık 300 milyon ışık yılı uzaklıkta bulunan bir galaksinin merkezindeki süper kütleli bir kara deliğin “uyanışını” gerçek zamanlı olarak gözlemleme fırsatı buldular. Bu süreçte, olağanüstü parlamalar meydana geldi. Bu çarpıcı gelişme, Nature Astronomy dergisinde yayımlanan bir araştırma ile duyuruldu.
Sessiz Galaksinin Ani Parlaması
Virgo (Başak) Takımyıldızı’nda yer alan ve “SDSS1335+0728” olarak bilinen galaksi, uzun yıllar boyunca sessiz bir şekilde varlığını sürdürmüştü. Ancak 2019’un sonlarına doğru gökbilimciler, bu galaksinin merkezinden beklenmedik ve parlak enerji patlamalarının meydana geldiğini fark ettiler. Bu olağanüstü durum üzerine, galaksinin çekirdeği “Ansky” adıyla yeniden sınıflandırıldı. NASA ve Avrupa Uzay Ajansı (ESA) teleskopları bu durumu incelemek için devreye alındı.
Avrupa Güney Gözlemevi’nden Paula Sanchez Saez liderliğindeki ekip, ilk gözlemlerde X-ışını emisyonlarına dair net bir iz bulamamış olsa da, sürecin peşini bırakmadı. Dönüm noktası ise Şubat 2024 tarihinde geldi; bu tarihte Şili’nin Valparaiso Üniversitesi’nden Lorena Hernandez-Garcia, Ansky’den düzenli X-ışını patlamaları tespit etti. Bunun üzerine NASA’nın Chandra, NICER ve Swift gibi teleskopları yeniden devreye girdi. Yapılan analizler, Ansky’nin “quasiperiodic eruption” (QPE veya yarı periyodik patlama) olarak bilinen düzenli fakat kısa süreli parlamalar yaşadığını ortaya koydu.
Hernandez-Garcia, yaptığı açıklamada “QPE’ler kısa ömürlü parlama olaylarıdır. Ve ilk kez uyanıyor gibi görünen bir kara delikte böyle bir olay gözlemledik” dedi. Bilim insanları, bu parlamaların şimdiye kadar gözlenenlerin on katı daha uzun sürdüğünü ve on kat daha parlak olduğunu belirtiyorlar. Ansky’nin patlamaları, yaklaşık 4,5 günlük düzenli aralıklarla gerçekleşiyor ve her biri, bugüne dek gözlemlenen diğer QPE’lerden yüz kat fazla enerji yayıyor.
Yıldız Ölümünden Farklı Bir Enerji Kaynağı
Bilim dünyası için en şaşırtıcı detaylardan biri, bu olağanüstü enerji patlamalarının bir yıldızın kara deliğe düşmesiyle açıklanamıyor olmasıdır. Genellikle bir yıldız, kara deliğe düştüğünde parçalanarak yığılma diskine (maddenin kara deliğe düşmeden önce oluşturduğu disk) dahil olur ve bu durum QPE’lere neden olabilmektedir. Ancak Ansky’de böyle bir yıldız kalıntısına rastlanmamıştır.
Yeni teoriler arasında, kara deliğin yakınındaki galaktik gazı çekerek bir yığılma diski oluşturduğu ve bu diskin içinden geçen küçük bir kozmik cismin diski tekrar tekrar rahatsız ederek şok dalgaları yarattığı fikri öne çıkıyor. Ansky’nin yeniden canlanması, gökbilimcilere sadece yeni bir gözlem fırsatı sunmakla kalmayıp, aynı zamanda kara deliklerin evrimini anlama konusunda benzersiz bir fırsat sağlıyor. Daha önce teoriler gözlemsel verilerden çok daha fazlaydı; şimdi ise bu nadir olay sayesinde, modeller gerçek verilere dayandırılarak test edilebilecek.
