İsveç, nükleer atıkları kalıcı olarak depolamak amacıyla yenilikçi bir yeraltı tesisi inşa etmeye başlamıştır. Bu tesis, dünyada türünün yalnızca ikinci örneği olma özelliğini taşırken, nükleer atıkları 100 bin yıl boyunca güvenli bir şekilde saklama kapasitesine sahiptir.
Tesis, yerin 500 metre altında inşa edilecek ve 1,9 milyar yıllık kaya tabanında yer alacaktır. Söderviken bölgesinde, Forsmark nükleer santralinin yakınında konumlanacak bu depolama tesisi, tehlikeli nükleer atıkların çevreden izole edilmesini sağlayacak bir yapı sunmaktadır. Tesisin yıllık olarak 12 bin ton kullanılmış nükleer atığı depolama kapasitesi bulunuyor.
Dünya Nükleer Birliği, dünya genelinde yaklaşık 300.000 ton kullanılmış nükleer yakıtın güvenli bir şekilde bertaraf edilmesi gerektiğini tahmin etmektedir. Ancak, mevcut durumda çoğu kullanılmış yakıt, reaktörlerin yakınlarındaki geçici depolama havuzlarında saklanmakta ve bu durum, uzun vadeli potansiyel riskler oluşturuyor. Nükleer atıkların bertaraf edilmesi sorununa, nükleer enerjinin yaygınlaşması halinde daha da büyük bir tehdit oluşturması bekleniyor.
Şu an için, Finlandiya, yüksek seviyeli nükleer atıklar için kalıcı depolama konusunda lider konumda. Finlandiya’da inşa edilen Onkalo kalıcı nükleer atık depolama tesisinin 2026 yılında faaliyete geçmesi planlanıyor. İsveç’te inşa edilen Forsmark depolama tesisi, antik kaya tabanının derinliklerinde 60 kilometre uzunluğunda bir tünel ağına sahip olacak. Kullanılmış nükleer yakıt, korozyona dayanıklı tasarımıyla dikkat çeken 5 metre uzunluğundaki bakır kapsüllerin içine yerleştirilecektir. Bu kapsüller, son gömülmeden önce kil ile kaplanarak daha da güvenli hale getirilecektir.
Tesisin, nükleer yakıtla dolu 6000’den fazla bakır kapsül depolama kapasitesine sahip olduğu belirtilmektedir. Depolama tesisinin 2030’ların sonlarında atık almaya başlaması beklenirken, inşaat, depolama ve sızdırmazlık işlemlerinin ise 2080 civarında tamamlanması öngörülmektedir. Projenin bu kadar uzun sürmesinin temel sebepleri arasında karmaşık yapısı ve yüksek güvenlik gereksinimleri yer almaktadır.
Proje süresince toplamda 2,3 milyon metreküp kayanın çıkarılacağı tahmin edilmektedir. Kullanılmış yakıt kapsüllerinin depoya yerleştirilmesi özel olarak tasarlanmış makinelerle gerçekleştirilecektir. Bu makineler, gelişmiş güvenlik ve hassasiyet sağlamak amacıyla uzaktan kontrol edilecektir. Kullanılmış yakıt kapsülleri tamamlanmış tünellere yerleştirilirken, aynı anda yeni tüneller de kazılmaya devam edecektir. Bu sürecin, tüm kullanılmış nükleer yakıt güvenli bir şekilde depolanana kadar yaklaşık 40 yıl sürmesi beklenmektedir. Bu aşamadan sonra, tesis kalıcı olarak kapatılacaktır.
Tesisin tahmini maliyetinin 1,08 milyar dolar olması beklenmektedir.