Soğuk İş Takım Çelikleri

Takım çeliklerinin büyük bir çoğunluğunu oluşturan soğuk iş takım çelikleri daha geniş kullanım alanına sahiptir. Genel olarak 200°C’nin altındaki sıcaklıklarda çalışan iş parçalarının, talaşlı ve talaşsız şekil verme işlemlerinde (kesme, bükme, form verme vb.) kullanılır. Karbon miktarı %0,30 – %2,50 arasında değişen, alaşım elementi olarak da karbür oluşturucu krom, vanadyum, molibden ve volframın yanı sıra nikel ve mangan da bulunduran takım çeliklerine Soğuk İş Takım Çeliği denir.

Soğuk İş Takım Çeliklerinin Özellikleri

Düşük alaşımlı soğuk iş takım çeliklerinde alaşım elementi miktarı %5 civarındayken, yüksek alaşımlı soğuk iş takım çeliklerinde bu oran %10 – %30 arasında değişmektedir. Alaşım elementi olarak genellikle Cr, V, Mo, W, Ni elementlerini içerirler.

Soğuk iş takım çelikleri ağırlıklı olarak kesme, delme, form verme ve bükme kalıplarında, soğuk ekstrüzyon, haddeleme ve plastik sektöründe de 200°C’yi geçmeyen çalışma sıcaklıklarında kullanılır. Bu işlemler sırasında takım yüzeyi ile parça arasında yüksek mekanik kuvvetler ve temas oluştuğundan takımın aşınma direncinin yüksek olması gerekir. Bu nedenle soğuk iş takım çelikleri sert karbürler içeren matris yapısına ve yüksek alaşım oranına sahiptir.

Soğuk iş takım çeliklerinde kullanım alanına göre farklı özellikler aranabilir, fakat ideal olan çelikten beklenen bütün özelliklerin optimizasyonudur.

Soğuk iş takım çeliklerin sahip olduğu temel özellikler:

• Yüksek aşınma dayanımı
• Yüksek tokluk
• Yüksek basma dayanımı
• Yüksek sertlik ve sertleşebilirlik
• İyi işlenebilirlik
• Isıl işlem esnasında boyutsal kararlılık
• Homojen bir iç yapı

Soğuk iş takım çeliklerinden beklenen bu özellikleri artırabilmek için sürekli yeni çalışmalar yapılmakta ve farklı alaşım elementleri oranıyla ya da farklı üretim yöntemleri geliştirilerek istenen özellikleri güçlendirilmektedir. Takım çeliklerinin bu özellikleri kazanabilmesinde en önemli faktörlerden birisi de uygulanan ısıl işlemdir. Alaşım elementleri ve üretim yöntemi ne kadar iyi olursa olsun eğer doğru ısıl işlem yapılmazsa çelik beklenen özellikleri sağlayamaz.