Madeni Paraların Alaşımları ve Üretim süreçleri

Madeni paralar M.Ö. VII.  yüzyıldan bu yana insan oğlunun hayatında varlığını sürdürüyor. Hemen hemen  her yerde kullandığımız, yaşantımızın sürdürülebilmesi adına sürekli ihtiyaç duyduğumuz bu paralar seneler geçse bile sağlamlığını koruyor. Milyonlarca el ve mekan değiştiren madeni paraların sahip olması gereken mekanik özellikler, korozyon dayanımı, ısıl genleşme direnci, taklit edilemez olmaları ve anti bakteriyel olma gibi özellikleri bakır, nikel ve çinkonun alaşımlanmasıyla sağlanıyor. Tabi Nordic Gold gibi bazı madeni para alaşımlarında alüminyum da bu üç elementin yanında düşük oranlarda yerini alıyor.

Neden Bakır, Çinko ve Nikel?

Bakır, Çinko ve Nikelin insan cildi ve sağlığına zararı olmadığı biliniyor. Alaşım içinde yüzdece en çok Bakırın bulunmasının başlıca nedenleri taklit edilebilirliğini önlemek adına belirli iletkenlik koşullarını ve madeni paranın anti bakteriyel olmasını sağlamak. Nikel ve Çinko ise alaşıma çeşitli dayanımlar kazandırıyor bunlardan bazıları; süneklik, tokluk, aşınma direnci, korozyon dayanımı ve ısıl genleşme direnci. Tabi  bu üç elementin alaşımda farklı oranlarda bulunmasının, madeni paranın rengini belirlediğini de unutmamak gerek. Bakır ve Çinko yüzdeleri arttırıldıkça rengin altına benzerliği öne çıkarken, Nikel yüzdesinin artması halinde ise gümüş benzeri gri bir renk ortaya çıkıyor.

Nasıl üretiliyor ve Hangi İşlemlerden geçiyor ?

Bu alaşımlar gerçek bir madeni paraya dönüşene kadar uzun bir üretim sürecinden geçiyor. Alaşımda gerekli oranları sağladıktan sonra dökülüp hemen ardından haddeleme işlemi yapılıyor. Burada oluşan plastik deformasyon gerilmeleri şeritin halka ve disk kalıplı kesme makinelerinde işlenmesini zorlaştırdığı için ısıl işleme tabi tutuluyor. Tavlama fırınlarından çıkan şeritler gerekli kimyasallarla yıkanarak yüzey kaliteleri, bir sonra ki adım olan kesme makinelerinde disk haline gelmeleri için uygun hale getiriliyor. İlk gerçek şekilleri oluşturulduktan sonra bu işlemleri kenar şekil verme, istenilen dayanım özelliklerinin kazandırılması için ısıl işlem, yüzey kalitesi ve parlaklığın sağlanması için gerekli yıkama işlemleri ve kalite kontrol süreci takip ediyor.

Bütün bu üretim sürecinin sonunda istenilen özelliklere sahip halka ve diskler resmi bir madeni ödeme aracı olmaları için değer ve damgalarının basılacağı darphanelere gönderiliyor. Ülkemizde neredeyse en çok kullanılan madeni para olan 1 TL’nin kompozisyonu ve sertlik değerleri ise şöyle;

Göbek (disk) alaşım kompozisyonu :  %75Cu %15Ni %10Zn
Halka alaşım kompozisyonu:  %81Cu %4Ni %15Zn

Göbek diski ve Halka sertliği : 70 – 90 HB (Brinell sertlik değeri )

Ayrıca bol miktarda birikim yapmış ve saymakta zorlanan arkadaşlarımıza ufak bir ipucu. 100 adet  1 TL’nin toplam ağırlığı 812 g ile 825 g arasında değişkenlik gösteriyor.