BİLİM İNSANLARIMIZ YAZI DİZİSİ – Bölüm 1: Mustafa İNAN, Prof.Dr.

Bölüm 1: Mustafa İNAN, Prof.Dr.

İnsanlık tarihinin başlangıcından itibaren malzeme olgusu hayati önem taşımaktadır. Örneğin önceliği karnını doyurmak olan ve mağarasından gerçek dünyaya avlanmaya çıkan neondarteller, uzaktan sinsice gözüne kestirdiği geyiği el yapımı ilkel süngüsü ile avlarken süngünün ucunun sert ama aynı zamanda işlenebilir bir malzemeden olması gerektiğini içgüdüsel olarak bilmekteydi. Karnını doyurmayı iyi kötü öğrenen insan, ırkını sürdürerek dünyaya egemen olma tutkusuyla okun yönünü romantikliğe çevirdiğinde ve ruh eşine tabletler üzerine çiviyazısıyla ilk aşk şiirini* yazdığında yine seçmesi gereken malzemelerin öneminin farkındaydı. (*dipnot: Sümerlere ait olan bu çiviyazısı tablet İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nde sergilenmektedir, görmediyseniz şiddetle öneriyorum.) Bu sefer yeterince üreyen insan romantikliği bir kenara bırakıp ruhunu saran merak duygusyla denizleri dağları aşarak dünya haritasını çizerken ceylan derisi değil de herhangi bir kağıt üzerine çizseydi, bu haritalar bu güne kadar ulaşabilir miydi? Yani diyeceğim o dur ki malzeme bilimi sanattan, sağlığa, arkeolojiden, mühendisliğe nereye bakarsanız bakın rahatlıkla gözlemleyebileceğiniz bir disiplindir. Ancak bu disiplinin içgüdü sınırlarından çıkıp kulaktan dolma bilgiler yerine iyi bir eğitim filtresinden geçirilerek pratik hayatta gerçek bilgilere dönüşmesi insanlığın ilerleyişinin hızını etkileyen en önemli etkenlerden biridir. Bu uğurda hayatlarını hiçe sayıp kendini bilime adayan, çalışmayı ve ülkesine/insanlığa yararlı olmayı amaç edinen, ancak bilimle uğraşan insanların dahi adını bilmediği bilim insanlarımızdan bahsetmek isterim. Bu kapsamda serinin ilk yazısı Prof. Dr. Mustafa İnan hakkında olacaktır.

Fotoğraf 1. Mustafa İnan

Mustafa İnan 1911 yılında birinci dünya savaşının ortalarında Adana’da doğdu. Oldukça zor bir hayat geçirdi ama bu zorlukların hiçbiri öğretme ve öğrenme tutkusunun önüne geçemedi. Aslında bir mekanikçi olan Mustafa İnan İstanbul Teknik Üniversitesi’nden inşaat mühendisliği lisans derecesini aldıktan sonra, Zürih Eidgenösssiche Technische’den doktora derecesini alarak ülkesine geri döndü.

Peki tahmin edin doktora eğitimi boyunca hangi konu üzerine çalıştı? Cevap sitemizin adını andıracak cinsten; malzemenin yorulması ve fotoelastisite. O dönemlerde bu konular üzerine dişe dokunur herhangi bir çalışma yapılmamış, epey az teoriler ortaya atılmıştı. Ancak buna rağmen Mustafa İnan büyük bir istekle bu konuyla doğrudan ilgilenmiş ve bir köprü malzemesinin yorulmasını incelemek amacıyla mikadan yaptığı maket üzerinden çalışmalarını sürdürmüştür. Doktora derecesini aldıktan sonra İTÜ’ye akademisyen olarak dönerek yapı malzemeleri laboratuvarı yöneticiliği, kürsü başkanlığı ve rektörlük görevlerinde bulunmuştur.

Peki nedir bu fotoelastisite (photoelasticity)?

Fotoelastisite Doç. Dr. Yalçın Aköz tarafından “dış yükler altında mühendislik yapıları ve taşıyıcı sistemlerin içinde oluşan gerilmelerin ölçülebilmesine olanak sağlayan optik deneysel bir yöntemdir.” şeklinde tanımlanmıştır. Fotoelastisite, bir başka deyişle piezo-optik etki, 1800 yılının ilk yarısında David Brewster’in gerilme altındaki cam malzemelerin davranışlarını incelerken gerilme sonucunda oluşan farklı renklerdeki şeritleri farketmesiyle ortaya çıkmıştır. Gerilim altındaki saydam malzemeler incelenirken ortaya çıkan bu şeritler, malzeme hakkında detaylı bilgiler verebilmektedir.

Fotoğraf 2. Fotoelastisite (https://www.wikipedia.org)

Saydam olmayan malzemelerin bu davranışları plastikten yapılan modellerle ya da malzeme yüzeyinin özel bir tabaka ile kaplanarak fotoelastisite testlerine uyumlu hale getirilmesi ile incelenebilir. Özellikle köprü uygulamalarında kullanılan malzemelerin özelliklerinin tayini hakkınında bilgi edinmek için oldukça yararlı bir yöntemdir. Bilindiği üzere gerilme ölçümleri tahribatlı ve tahribatsız olarak iki sınıfta incelenebilir. Fotoelastisite analizleri ise tahribatsız gerilim ölçme sınıfına girmektedir.

Fotoelastisite kuramlarını ve metodunu daha ayrıntılı incelemek isterseniz aşağıdaki linkten bağlantılara ulaşabilirsiniz.

https://www.doitpoms.ac.uk/tlplib/photoelasticity/index.php

Bir sonraki yazımızda görüşmek üzere,

Güç sizinle olsun

Görkem