Pas Nedir? Nasıl Oluşur?

İşe, okula ya da sinemaya giderken kullandığımız toplu taşımalarda, özel araçlarımızda, gemilerimizde, sinemaya giderken geçtiğimiz sokakta boylu boyunca adeta bizleri gözetliyormuş edasıyla duran yapılarda yani hayatımızın neredeyse her aşamasında bizlere destek olan demir ile karşılaşmamak mümkün değil. Demir ile olan bu yakın ilişkimiz ne yazık ki hayatımıza bir kişi daha katar. Demir ile çok iyi dost olsak da demirle beraber hayatlarımıza giren pas ile pek de güzel bir dostluğumuz bulunmamaktadır. Pas nedir ve nasıl oluşur sorularından önce demir okside bir göz atalım…

Demir Oksit (Fe₂O₃)

Saf metali doğada aramaya kalktığımız zaman epey zor bir iş bizi bekler neden mi? Metaller doğada çoğu zaman cevher halinde yani başka elementler ile birleşik halde bulunur. Demir ise doğada sık sık demir oksit (Fe₂0₃) cevheri halinde bulunur. Biz ise demir oksidi işleyerek demiri elde ederiz. Korozyon ise bu işlemin tam tersidir. Doğadan demir oksit olarak elde ettiğimiz cevheri demire dönüştürürüz. Doğa ise ondan aldığımızı geri alarak doğanın belli bir döngü içerisinde dönmesini sağlar. Pas denilince ilk akla gelen, kızılımsı kahverengi gibi bir renge sahip olmasıdır. Peki bizlerle içli dışlı yaşayan pas nedir? ve hangi durumlarda oluşur?

Pas Nedir?

Pas diye nitelendirdiğimiz yapı, demirin ve demir alaşımlarının rutubetli, nemli ya da asitli ortamlarda bulunmasından dolayı oluşan kimyasal reaksiyon sonucunda meydana gelen hidrolize demir oksit (Fe₂O₃) bileşiğidir. Nadiren de olsa, su altında demir ve klorür arasında meydana gelen reaksiyon sonucu oluşan yeşil pas gibi farklı renklerde ve farklı yapıda paslara da rastlamak mümkündür. Demire, suya ve oksijene ihtiyacı olan zamanı verirseniz, ne olursa olsun demirin tamamen pas ile kaplanacağını görebilirsiniz.

Pas Nasıl Oluşur?

Bazı durumlarda korozyon olarak da nitelendirebileceğimiz pas, metal ve metal alaşımlarının oksijen ile bir araya gelmesiyle oluşan metal oksit bileşikler paslanmanın en büyük örneğidir.

Demirin paslanma aşamalarını şöyle bir gözden geçirelim:

1. Demir, tam anlamıyla bir anot gibi elektron kaybederken
2. Oksijen ise bir katot gibi elektron kazanır.
3. Elektrolit ise anot ve katot arasındaki elektron değişimine izin veren yapıdır.

Ve bu sürecin sonunda paslanma olayı meydana gelir. Hayatımızın her aşamasında olduğu gibi burada da istisnalar vardır. Birçok metal ve metal alaşımları da demirin paslanma sürecine çok benzer süreçlerden geçerken, az da olsa oluşan korozyona, pas denilemez.

Pası Nasıl Engelleriz?

Paslanmayı engellemek için paslanmaz çelik gibi alaşımlar, galvanizleme gibi kaplama yöntemleri ve boyalar kullanabiliriz. Çeliklere uygulanan krom kaplamalar, paslanmaya karşı savaş verirken paslanmaz çeliklerin yapısını incelediğimizde %11 krom içerdiğini görürüz. Krom, demirin paslanmasını önlemesinin yanında erime sıcaklığının 1857 °C olması nedeniyle ısıya dayanıklı hale gelmesini de sağlar. Galvanizleme işlemi ise paslanmayı önlemek için çelik veya demire koruyucu bir çinko kaplama uygulama işlemidir.

Yazının sonlarında ise günümüzde çoğu kişinin yanıldığı bir tarafa değinelim…

Pas ve Tetanos Hastalığı

Öncelikle halk arasında bilinenin aksine, pas ile tetanosun doğrudan bir ilişkisinin olmadığını bilmek gerekiyor. Pas, demirin oksitlenmesidir. Peki demir oksit, hastalık yapar mı? Tetanos hastalığına neden olan etken, mikrobun tohumları yani, sporlarıdır. Sonuç olarak tetanosa sebep olan madde, kesinlikle pas değildir. Peki pas ile Tetanos ‘un arasında nasıl bir ilişki vardır? Şöyle ki, eğer bir çivi, paslanacak kadar dışarıda kaldıysa bakterileri içeren toprakla temas etmiş olma ihtimali vardır. Paslanmış ortam, bu bakteriler için mükemmel bir mikroskobik ev sahipliği yapar. Ayrıca paslanmış yüzey Tetanos ‘un kolayca saklanabileceği pürüzlü bir alan sağlar. Kısacası pas olsun ya da olmasın, her türlü yaradan tetanos mikrobu alma ihtimalimiz vardır. Pasın görevi ise ihtimalleri arttırmaktır.

Sonuç

Hayatımızın her aşamasında bulunan demir, rutubetli ya da nemli ortamlarda bulunmasından dolayı elektron kaybederken, oksijen de elektron kazanır. Bu sürecin sonunda ise demir oksit (Fe₂O₃) oluşur. Bu dönüşüm sürecini engellemek için çeliklere birtakım kaplama ve galvanizleme işlemleri uygulanır. Kaplama işlemi yapıldığında krom elementine başvurulur. Bunun nedeni ise kromun pas engelleyici özelliğinin yanında ekstra olarak da sıcaklığa karşı dayanıklılık göstermesidir. Galvanizleme ise metal ve metal alaşımlarına çinko kaplama işlemidir. Pas ile tetanos hastalığının doğrudan bir ilişkisinin olmadığını söylemekte fayda var. Tetanosa neden olan, etken bakteriler ve sporlardır. Pas, sadece bu mikropları pürüzlü yüzeylerinde kolayca barındırabileceğinden dolayı uzaktan da olsa bir ilişkilerinin olduğunu söylemeden geçemeyeceğim.