“Litz teli” terimi, dokuma tel anlamına gelen Almanca “Litzendraht” kelimesinden türetilmiştir. Litz teli, birden fazla yalıtılmış (emaye kaplanmış) iletken telin, birbiri etrafında bükülerek veya örülerek ya da kısmi olarak birbiri etrafında örülmüş tel öbeklerinin, tekrar birbiri arasında örülerek oluşturulmuş tel grubu olarak tanımlanabilir. Litz telinin kullanım amacını anlayabilmek için öncelikle deri etkisinden (skin effect) bahsetmek gerekir.
Deri etkisi (skin effect) nedir?
İçerisinden doğru akım geçen bir iletkende akım, malzeme kesiti düşünüldüğünde homojen olarak dağılmış bir biçimde hareket eder. Aynı iletkenden alternatif akım geçtiğinde ise, frekans nedeniyle oluşan girdap akımlarının etkisiyle akım homojenliğini kaybederek iletken yüzeyine daha yakın bir şekilde akmaya başlar. Buna deri etkisi denir. Frekans yükseldikçe, deri etkisi de doğru orantılı olarak artış gösterir, derinlik ise azalır.
Deri etkisinin oluşması, iletkenin direncini arttırarak ısıl kayıplara neden olur.
Yüksek frekanslı AC iletimlerinde bu problemi çözmek adına Litz teli icat edilmiştir. Tek bir tel kullanmak yerine, kesiti çok daha düşük bir çok izoleli telin kendi etrafında tekrar bükülerek birden fazla elektriksel özdeş yol oluşturularak yüzey alanı arttırılmıştır.
Litz teli kullanım alanları
Litz teli, deri etkisi kayıplarını azaltarak 1MHz’e kadar yüksek frekanslı uygulamalarda kullanılır. Bu uygulamalar arasında, yüksek frekanslı indüktörler, transformatörler, invertörler, iletişim ve ultrasonik ve sonar ekipmanlar, TV ve radyo ekipmanları ve indüksiyonlu ısıtma ekipmanları bulunmaktadır. Ayrıca kablosuz şarj ve endüktif şarj cihazları da Litz telinin kullanıldığı bir diğer uygulamalardır.
Kaynaklar
Surakitbovorn K. (2016), Litz Wire http://large.stanford.edu/courses/2016/ph240/surakitbovorn2/
Zengin A. (2019), ps://www.elektrikport.com/teknik-kutuphane/deri-etkisi-nedir-iletkenleri-tam-performansta-kullaniyor-muyuz/22406#ad-image-0
Yorumlar