İnsanlık CERN’de Neyi Arıyor?

CERN. Tam ismiyle Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi. Bu merkez 2. Dünya Savaşı’nın sona ermesiyle ABD ve Rusya’nın fizik ve bilim üzerine yaptığı önemli çalışmalarının ardından Avrupa Devletleri tek başlarına yapamayacakları araştırmalar için tek bir çatı altında bir merkez kurma fikriyle ciddi olarak gündeme geldi. 1954 yılında 12 kurucu ülke (Belçika, Almanya, Fransa, Danimarka, Hollanda, İngiltere, İsveç, İsviçre, İtalya, Norveç, Yugoslavya ve Yunanistan) ile araştırmalar için CERN kurulmuştur.

CERN’de ilk amaç ülkelerin ortak fon ile daha hızlı ve detaylı çalışmalar yapabilmesidir. Daha sonraki yıllarda yeni üyelerin eklenmesiyle üye sayısı 20’nin üzerine çıkmıştır. Türkiye 1961 yılında gözlemci statüsünde bu oluşuma katılarak 2015’e kadar bu statüde devam etmiş 2015’te ortak üye statüsüne geçmiştir. Türkiye’deki CERN çalışmalarını TÜBİTAK ve TAEK (Türkiye Atom Enerjisi Kurumu) tarafından organize edilmektedir. Türkiye tam üyelik başvurusunu da yapmış ve bu konuda çalışmalarını sürdürmektedir.

CERN’de Neler Yapılıyor?

CERN bilimsel olarak ilk amacı maddenin yapısını anlamak için atomaltı parçacıkların hızlandırıcılar yardımıyla oluşan verilerin incelenmesi temeline dayanır. Hızlandırıcılar ile teknolojik olarak tüm imkanların kullanıldığı CERN bu şekilde yeni teknolojilerin ortaya çıkmasına yardımcı olur ve insanlığa hizmet etmeyi amaçlar. CERN bu şekilde parçacık fiziği araştırmaları lazer fiziği, plazma fiziği, elektronik, telekomünikasyon, nanobilim, malzeme bilimi, nükleer tıp ve radyoterapi, bilişim teknolojisi (yazılım geliştirme, bilgisayar mimarisi, bilgisayar ağ bilimi vb.), savunma sanayi gibi alanlarla etkileşimli olarak çalışmaktadır.

CERN çoklu yapısında en önemli bölümü çarpıştırıcılar ve algıçlardır. CERN’de 4 büyük algıç bulunmaktadır. İlk hızlandırıcı 1957 yılında 600 MeV’lik proton hızlandırıcısıdır. Daha sonra yıllar içinde çeşitli hızlandırıcılar kullanılmaya başlanmıştır. Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (LHC) 2008 yılında faaliyete girmiştir. Bu çarpıştırıcı şimdiye dek yapılan en büyük makine olma özelliğini taşımaktadır. 5 büyük deney (Alice Deneyi, Atlas Deneyi, CMS Deneyi, LHCb Deneyi, Totem Deneyi) ile LHC çalışmalara devam etmektedir.

ATLAS deneyi, 2012 yılı temmuz ayında CMS ile brlikte Higgs Bozonunun gözlemlendiği iki LHC deneyinden biri olarak tarihe geçti. Higgs Bozonu 1964 yılında kuram olarak varlığı ortaya atılmış standart parçacık fiziğinin modelinde yer alan bir parçacıktır. Bu gelişme üzerine, “Higgs Bozonu” ile ilgili ilk çalışmaları yapan Belçikalı fizikçi François Englert ile İngiliz bilim adamı Peter W. Higgs’e 2013 yılında Nobel Fizik Ödülü verildi. Bu parçanın varlığı Big Bang hakkında daha fazla bilgiye ulaşılabilmesi için önemli bir yere sahiptir. ATLAS deney grubunda, 35 ülkeden 150 üniversite ve laboratuvardan katılan toplam 1800 fizikçi bulunmaktadır.

CMS (Compact Muon Solenoid): Genel amaçlı bir dedektördür. Manyetik alanı selonoid tarafından oluşturulur. Bazı fizik süreçlerinin iyi algılanabilmesi için özel tasarımlanmıştır. 37 ülkeden, yaklaşık 2000 fizikçi ve mühendis katılmakta, 155 enstitü katkı vermektedir. 

ALICE (A Large Ion Collider Experiment): Çok küçük boyutlarda maddenin fiziğini araştırmakta kullanılacaktır. Çekirdek-çekirdek çarpışmaları ile quark-gluon plazmasını inceleyecektir.

LHCb (Large Hadron Collider beauty): b-kuark ve b mezonların özelliklerini ve parite bozulmasını araştırmak amacıyla kurulmuştur.

CERN’deki Araştırmaların Ülkemizdeki Bilime ve Sanayimize Katkısı

CERN’de 4000’e yakın daimi personel çalışırken dünyadan ise 12000 bilim insanı dönemsel olarak farklı zamanlarda çalışmalarını sürdürmektedir. Ülkemizden de 300’den fazla bilim insanımız ile çalışmalara katkı vermektedir.

CERN yıllık bütçesi 1 milyar İsviçre frangı seviyesindedir. Bu gelir üye ülkelerin kendi ekonomik büyüklüklerine göre aidat alınarak oluşturulmaktadır. Türkiye 2017 verilerine göre 4 milyon İsviçre frangı seviyesinde ödeme yaparak oluşuma katkıda bulunmuştur. En büyük katkıyı 228milyon frank ödeyerek Almanya yapmaktadır.

CERN’de sürekli planlanan projeler ileri teknoloji ürünlerin üretilmesine imkan vermektedir. Gerekli mataryel ve makineler üye ülkelerin firmalarının ihaleye çıkması ile CERN bütçesinden karşılanarak yapılır. Ülkemizde firmalarımızın ihalelerde yer alması için TOBB (TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ) kendi içinde irtibat ofisi kurarak CERN’deki fırsatları firmalarımızla buluşturmayı amaçlamaktadır. Ortalama 550 milyon İsviçre frangı ile yıllık mal ve hizmet alımlarının gerçekleştiği CERN, firmalarımız için de bir pazar oluşturmaktadır.

2015 yılından itibaren yapılan özverili çalışmalar ile Dora Makina, Avrupa Nükleer Araştırma Örgütü (CERN) Projesi’nden ihale kazanan ilk Türk firması oldu. Daha sonra 10’un üzerinde ihale alan firmalarımız daha fazla ihalelerimiz için çalışmalarını sürdürmektedir. 2016 yılında Türk firmaları 16 ihaleye katılırken 3 firmamız 400 bin euroluk ihale alarak önemli bir başarıya imza atmıştır. Bu ihalerle ülkemiz ve firmalarımız yüksek mühendislik tecrübesi kazanması amaçlanmaktadır.

Kaynakça

http://www.taek.gov.tr/tr/2016-06-09-00-40-16.html

http://tobb.org.tr/CERNSanayiIrtibatOfisi/Sayfalar/AnaSayfa.php