Dünyadaki en büyük ve en güçlü X-ışını lazeri olan European XFEL* Eylül ayının başında uluslararası bir törenle resmen açıldı. 11 Avrupa ülkesinin ortak girişimi ile kurulan bu yeni tesis ile moleküler araştırmalarda yeni bir dönem resmen başlamış oldu.
Hizmete başlayan tesis; Almanya’nın Hamburg bölgesi yakınlarındaki Schenefeld kentinde yer alan DESY araştırma merkezinde bulunuyor. Milyarlarca Euro’ya mal olan tesis, 3.4 km uzunluğunda bir yeraltı tüneline yerleştirilmiş süper iletken lineer hızlandırıcıdan ve foton ışın huzmesi yolundan oluşuyor.
Yer altına kurulan 3.4 km’lik tesisin konumu
Avrupa XFEL son derece parlak ve ultra kısa süreli sinyaller üretiyor. Tesis saniyede 27.000 pals üretmekte ve bu diğer X-ışını lazerlerinden 200 kat daha fazladır. Bu X-ışınları, özel aletlerin yardımı ile atomik seviyedeki detaylar ve nano seviyedeki son derece hızlı gerçekleşen prosesler hakkında yeni bilgiler sağlayabiliyor. Bilim insanları bu X-ışınını kullanarak, biyomoleküllerin ve diğer biyolojik parçacıkların üç boyutlu yapısını daha önce mümkün olan yöntemlere nazaran daha hızlı ve daha detaylı haritalayabilecekler.
Ayrıca, X-ışını lazeriyle üretilen parçacıkların tek anlık görüntüleri, biyokimyasal ve kimyasal reaksiyonların ilerleyişini incelemede “moleküler filmler” oluşturmak için kullanılabilecek. Bu da yeni ilaçların, terapilerin ve çevreye dost üretim yöntemlerinin geliştirilmesi için yeni bir temel kaynak oluşturabilecek. Bu tesis sayesinde elde edilecek veriler ile; malzeme bilimi alanında yeni materyal ve maddelerin geliştirilmesi, bilgisayarlar için depolama ortamı optimizasyonunun yapılması ve dünya dışı gezegenlerde bulunan yoğun madde koşullarının araştırılması yapılabilecek.
Peki bu X-ışını Lazeri nasıl çalışıyor?
Çalışma sırasında elektronlar, dalgalanmalar olarak bilinen bir dizi mıknatısa geçmeden önce, mil uzunluğundaki hızlandırıcı boyunca 17.5 GeV’a kadar bir enerjiye hızlandırılır ve böylece yüksek enerjili X-ışını demeti yayarlar. Bu sayede sistem, diğer yöntemlerle yakalanamayacak kadar hızlı reaksiyonları ölçmek için saniyede 27.000 pals üretir. Ayrıca, X-ışını lazerinin dalga boyu 0.05 ila 4.7 nanometre arasında değiştirilebilir. Böylece atomik ölçekte ölçümler yapılabilir.
Tesisin açılışı projeye destek veren ülkelerin temsilcileri tarafından yapıldı
Açılışta yapılan konuşmalardan bazılarının satır başları
Almanya Eğitim ve Araştırma Bakanı Prof. Dr. Johanna Wanka, yeni uluslararası araştırma tesisinin önemini vurguladı: “Avrupa XFEL’in kurulması, nanokozmos için çığır açan bir anlayışa sahip benzersiz bir araştırma tesisi yarattı. Yarının yeniliklerinin temelleri bugünkü temel araştırmalarla ortaya konuyor ” dedi.
Avrupa XFEL Genel Müdürü Prof. Dr. Robert Feidenhans ise; “Dünyadaki en güçlü X-ışını lazerini açıp, kullanıcı topluluğumuzla birlikte bilim yapmaya başlamaktan gurur duyuyoruz. Avrupa XFEL, yeni bilim alanlarına kapı açacak benzersiz bir tesistir “dedi.
DESY Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Helmut Dosch da konuşmasında şunları söyledi: “Vizyon olarak başlayan ve DESY’de 20 yılı aşkın bir süre önce harekete geçirilen şey şu an gerçek oldu: Dünyanın en güçlü X-Işını lazeri hizmete giriyor! Dünyanın dört bir yanından gelecek olan bilim insanları, dünyadaki nanokozmoslar için bu en gelişmiş yüksek hızlı kamerada araştırma yapacak. Ben tüm araştırmacılara hem temel hem de devrim niteliği taşıyan çok heyecan verici sonuçlar dilerim.”
Polonyalı Bilim ve Eğitim Bakan Yardımcısı Prof. Dr. Łukasz Szumowski: “3.4 kilometrelik yer altı X-ışını lazeri tam anlamıyla modern bir teknolojidir. Önemli olan yalnızca temel bilime değil aynı zamanda malzeme bilimi, biyoloji ve hatta tıp gibi pratik uygulamalara da katkıda bulunmasıdır” dedi.
* European XFEL: Avrupa X-Işını Serbest Elektron Lazeri
Yorumlar